Deneme

ÇÖPÜN YOLCULUĞU

By

Çevremizde gördüğümüz çöp aslında sadece atılması gereken veya pis kokan ve zararlı olan değildir. Çöp nedir? Dr. İsmail Kılınca göre: “Çöp öncelikle gelir ve dolayısıyla tüketim ve alışkanlıklara bağlıdır. Zenginler daha çok çöp üretir. Eski, delinmiş̧ bir çorabı biri çöpe atarken bir diğeri yamalar ve yeniden kullanır. Çöp insanın kararına bağlıdır. Çöp ve miktarı nüfus artışına ve kentleşme oranına da bağlıdır. Çöp teknolojiye bağlıdır. Cam şişe yerine plastik şişe kullanılması çöp miktarını arttırmıştır. Çöp kültüre bağlıdır. Biz kimi nesneleri çöpe atarken başkaları aynı nesneyi oyuncağa dönüştürebilir. Çöpün yok olması süreye bağlıdır. Kimi nesneler hemen çöp olup doğaya karışırken (sebze artıkları), kimi çöpler de (nükleer çöpler) milyonlarca yıl çöp olarak kalabilir. Çöp iklime, mevsimlere bağlı olarak ta artış ya da azalış gösterebilir. Gördüğümüz gibi çöp tanımı kolay değildir.” Çöp aslında sandığımızdan çok daha fazla anlam içerir. Bağlı olduğu birçok konu vardır yani sadece düşündüğümüz anlamları içermez. Günümüzde çöp meselesi çok fazla gündemde olan bir konu haline gelmiştir. Çöp konusunda devletler ne yapabilir? Çünkü çağımızda artan nüfusun getirisiyle beraber oldukça fazla tüketim var, bunun sonucu olarak ortaya çıkan bir atık problemi var. Devletler bu noktada çöpe geri dönüşüm uygulayabilir. Çöpün içindeki farklı maddeler sayesinde bu çöp dönüştürüldüğünde ortaya enerji veya farklı hammaddeler çıkabilir. Bu dönüşüm gerçekleştiğinde de çöpler ekonomiye kazandırılmış oluyor. Mesela çöpler dönüştüğünde elektrik veya doğalgaz şeklinde kullanılabiliyor. Kısacası bu fazla atığı devletler kendi lehlerine çevirerek kullanabilirler. Ülkenin ekonomisinde de bu durum gözle görülebilir bir ivmeye neden oluyor. Ayrıca çöpler bu şekilde dönüştürüldüğünde çevreye de daha yararlı oluyor. Çöplerin yolculuğunu üç farklı açıdan ele alabiliriz. Birinci olarak çöplerin nasıl ayrıştığı ve ülke ekonomisine ve doğaya katkıları, ikinci olarak geri dönüştürülen maddeler hakkında bilgiler ve son olarak farklı ülkelerin çöp politikalarını incelemek bu konuyu anlamak ve içselleştirmek konusunda faydalı olacaktır.

Çöpler dönüştürülmeden evvel sıralı işlemlerden geçmektedirler. Türkiye’de her gün 70 bin ton, kişi başı ise 1,16 kilogram çöp üretiliyor. Üretilen çöpler belediyeler tarafından genellikle gece saatlerinde toplanıyor ve çöp sahalarına götürülüyor. Ülkemizde ayrıştırma işi fabrikalarda yapılıyor. Çöpler katı ve çöp atıkları olarak ayrılıp ardından depolarda çürütüldüğü metan gazı elde ediliyor. Metan gazı doğal gazın bir bileşenidir ve önemli bir yakıttır. Bu oluşan gazlar elektrik sistemlerine gönderilerek elektrik enerjisi elde ediliyor. Bu işlemler sırasında oluşan ısı ile sera veya bina ısıtılması da yapılıyor. Bu çöp dönüştürme sistemi ülkemizde daha çok yaygınlaşırsa doğalgaz ithalatımız %5 civarında azalabilir. Dönüştürülme işleminde bir diğer önemli sonuç ise çevre temizliğinin sağlanmasıdır. Çöplerin bu şekilde toplanmasıyla kirlilik azalmaktadır. 

Çöpler türlerine göre üçe ayrılır. Bu türler belediye çöpleri, sanayi çöpleri ve tarım çöpleridir. Belediye çöpleri ev, resmi kurum, park ve yollardan toplanan çöplerle oluşur. Sanayi çöpleri imalat, gıda ve tarım sanayi, maden ve inşaat çöplerinden oluşur. Son olarak tarım çöpleri hasat sonrasında oluşan çöpler, tarım makinelerinin ve tarım ilaçlarının atıklarından oluşur. Bu ayrımın dışında kalan bir tür vardır bunlar tehlikeli çöplerdir. Tehlikeli çöpler sanayi kaynaklıdır. Bu çöplerin içinde nükleer, e-çöpler ya da tıbbi çöpler vardır. Bu çöplerin toplanıp saklanmaları veya imha edilme işlemleri uluslararası yönetmeliklere göre gerçekleşir. Çöpün içindeki çöp olmayan değerli maddeler arasında kâğıt önemli bir yer kaplamaktadır. Kullanılmış kâğıttan üretilen ürünleri kullanmak daha hesaplı olacaktır. Çünkü kâğıt üretiminde su ve enerji oldukça fazla kullanılmaktadır. Kullanılmış kâğıt tekrar dönüştürüldüğünde daha az su ve enerji kullanılır. Çöpün Geri Dönüşümü ve Çöplerin Değerlendirilmesi metnine göre: 1 ton kullanılmış kâğıt atığının geri dönüşümü sonucunda, 16 adet yetişmiş çam ağacı ve 85 metrekarelik ormanlık alan tahrip edilmeyecektir. Örneğin Türkiye genelinde yılda 80 milyon çam ağacı ve 40.000 hektar ormanlık arazi korunmuş olabilecektir. Geri dönüştürülmüş beton yeni beton üretiminde kullanılır. Geri dönüştürülmüş alüminyum üretimde kullanılır. Çöpün Geri Dönüşümü ve Çöplerin Değerlendirilmesi metnine göre: 1 ton metal atığın geri dönüştürülmesi sonucunda 1300 kg hammadde tasarrufu sağlanır. Örneğin Türkiye’de yıllık olarak toplam 2 milyon tona ulaşmaktadır. Plastik atıklar cinslerine göre ayrılır ve sonra geri dönüşebilir olanlarda dönüşüm işlemi uygulanır. Bu dönüştürülen maddeler tekrar üretimde de kullanılabilir, tekrar eritilip ikinci sınıf hammadde olarak da kullanılabilir. Cam ise renklerine göre ayrılıp kırılır ve tekrar üretimde kullanılır. Çöpün Geri Dönüşümü ve Çöplerin Değerlendirilmesi metnine göre: 1 ton cam atığının geri dönüşümü sonucu 100 litre benzin tasarrufu sağlanmaktadır. Örneğin Türkiye genelindeki cam atıkların geri dönüştürülmesinden yıllık 30 milyon litre benzin tasarruf edilebilecektir. Ahmet Yetim’in Gerı̇ Dönüşüm Sektörünün Dünyadakı̇ Genel Görünümü Ve Türkı̇ye’dekı̇ Durumu adlı makalesinde: 2013 yılında Türkiye’de Atık Yakma ve beraber yakma tesis sayısı 38, Tehlikeli Atık Düzenli Depolama Tesisi (1. Sınıf) 6, Tehlikeli Atık Geri Kazanım Tesisi 282, Tanker temizleme tesis sayısı 46 ve ara depolama tesis sayısı 14 olarak belirlendi. Kısacası, Ülkemizde genel anlamda bir bilinç oluşmaya başladı. 

Dünyada çöp dönüştürme konusunda en iyi olan ülkeler hangileridir? İskandinav ülkelerinde ayrıştırma işi evlerde başladığından bu ülkeler bu konuda önde geliyorlar. Dönüştürdükleri çöpleri aktif bir şekilde enerji alanlarında kullanıyorlar. Buna en büyük örnek ise İsveç olabilir. Devlet evlerin elektrik ve ısınma ihtiyacını çöplerin yakıt olarak kullanılmasından sağlıyor ve enerji üretiminde çöp kullanımının artması nedeniyle ülkedeki evlerden çıkan atıklar ihtiyacı karşılamada yetersiz kaldığı için İsveç komşusu olan Norveç’ten 80.000 ton ile başlayarak çöp ithal etmeye başladı. Çöp ithal ettiği ülkeler arasında İngiltere ve İtalya gibi ülkeler de var. Ayrıca bu ülkeler ihraç ettikleri çöplerin üstüne bir de para ödüyorlar. İsveç Merkezi Isıtma Dairesi’nin verilerine göre, 2015 yılında ülke dışından ithal edilen çöp miktarı 2 milyon tonu buldu. Başka ülkelerin çöpünü ithal eden İsveç 2030 yılına kadar fosil yakıtların kullanımını tamamen bitirmeyi planlıyor. 2013 verilerine göre ülkede bir süredir evlerden çıkan çöplerin yalnızca %1’i çöplüklere gidiyor yani bu atıkların %99’u madde ya da enerji olarak tekrar değerlendiriliyor. Avrupa Birliği ülkelerinde çöp depolama yasak olduğundan ülkelerdeki belediyeler depolayamadıkları çöpleri İsveç’e bu yüzden gönderiyorlar. Türk kökenli İsveçli siyasetçi Muharrem Demirok bu çöp depolama yasağının Türkiye’de de uygulanması gerektiğini daha önceden tavsiye etmiş. Ayrıca Demirok’a göre bu yasakla birlikte Türkiye’nin çöpten enerji üretme merkezine dönüşmesi söz konusu. Türkiye Atık çöp konusunda Avrupa’da önemli 11. ülke konumundadır. Fakat çöplerden bu şekilde faydalanılması çevreciler tarafından çevre dostu sayılmıyor. Friends of the Earth (Dünyanın Dostları) adlı çevre örgütünün Norveç temsilcisi Lars Haltbrekken, yaygınlaşan çöp santrallerine olan bağlılık konusunda oldukça endişeli. Kendisi ‘’Asıl amaç olabildiğince az miktarda çöp çıkarmak olmalı. Fakat bu santraller daha fazla çöp üretilmesi fikrini dayatıyor.” diyor. Çöp santrallerini savunanlar ise çöpü yakmanın gömmekten daha akıllıca ve faydalı bir yol olduğunu savunuyor. Türkiye’de ise geri dönüşüm kültürü son yıllarda çok önemli bir gelişim göstermiştir. 

Bu yazımda çöplerin yolculuğunu aktarmaya çalıştım. Ele aldığım açılar çöplerin nasıl ayrıştığı ve ülke ekonomisine ve doğaya katkıları, geri dönüştürülen maddeler hakkında bilgiler ve son olarak farklı ülkelerin çöp politikaları hakkındaydı. Çöplerin geri dönüşümü konusunda biz bireylerin kendi özel hayatlarında yapabilecekleri şeyler, çöplerimizi türlerine göre ayırmak olacaktır. Bu geri dönüşüm aşamasına geldiğinde öncelikle zamandan tasarruf sağlar ve bu işlemin daha rahat gerçekleşmesine neden olur. Ayrıca bunu yaparak çevremizdeki insanlara da örnek olmuş oluruz. Günümüzde doğa ve doğanın düzelmesi için bir bilinç oluşturulmaya çalışılıyor. Bunu yaparak biz de bu bilince katkıda bulunmuş oluruz. Kaldı ki gerçekten bu hayatımızda yapacağımız küçük bir değişiklik olacaktır. Bu küçük değişikliği herkesin ipin ucundan tutma mantığıyla gerçekleştirebiliriz. Dünya’da genel olarak çöpün geri dönüşümü politikası önemli bir şekilde uygulanıyor. Ülke ve vatandaşları olarak bizler de bu konuda önemli katkılarda bulunabiliriz.

Kaynakça

Bir Atığın Yolculuğu: Çöpten Sofraya Geri Dönüşüm. (2019, 07 17). Sivil Sayfalar: http://www.sivilsayfalar.org/2019/07/17/bir-atigin-yolculugu-copten-sofraya-geri-donusum/ adresinden alındı

Bozkurt, S. (2013, 04 18). Çöpten Enerji Üretmek – İsveç Örneği. TEKNOKOLİKLER: https://teknokoliker.com/2013/04/copten-enerji-uretmek-nasil-olur.html adresinden alındı

İsveç enerji için çöp ithal ediyor. (2015, 06 19). Hürriyet Gazetesi: http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/isvec-enerji-icin-cop-ithal-ediyor-29317422 adresinden alındı

KILINÇ, D. İ. (2014). Çöp, Geri Dönüşüm ve Hukuk. Ankara Barosu Dergisi.

Koç, C. (2017, 10 09). Çöpün Geri Dönüşümü ve Çöplerin Değerlendirilmesi. MÜHENDİS BEYİNLER: https://www.muhendisbeyinler.net/copun-geri-donusumu-ve-coplerin-degerlendirilmesi/ adresinden alındı

Norveç elektriğini çöpten çıkartıyor. (2013, Eylül 24). BBC: https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/09/130924_norvec_rubbish_enerji adresinden alındı

Şimşekli, Y. (2004). Çevre Bilincinin Geliştirilmesine Yönelik Çevre Eğitimi Etkinliklerine İlköğretim Okullarının Duyarlılığı. Eğitim Fakültesi Dergisi, 83-92.

Uygun, O. (2014, Eylül 26). Arkamızda Çöp Bırakmadığımız Bir Dünya Mümkün mü? National Geographic: http://www.nationalgeographic.com.tr/makale/kesfet/arkamizda-cop-birakmadigimiz-bir-dunya-mumkun-mu/1227 adresinden alındı

YETİM, A. (2014). GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜNÜN DÜNYADAKİ GENEL GÖRÜNÜMÜ VE TÜRKİYE’DEKİ DURUMU. İzmir, Türkiye.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Trackbacks and Pingbacks